Zekat nedir, kimlere verilir?

Müslüman olan zenginlerin ellerindeki değerlerden, ihtiyaç sahiplerinin hakkı olduğu kabul edilen (Mearic 70/22-25) kısma ve bu ibadete zekat denir. Verilmesi gerekliliği ayet ve hadis ile sabittir. Bu anlamı ile 30 ayette bahsi geçmektedir.

Toplumdaki ekonomik dengelerin zenginler lehine gelişmesiyle, fakir-zengin arası ekonomik, sosyolojik ve psikolojik uçurumun oluşmasına engel olmak gibi bir fonksiyonu vardır.

Zekat'ın kelime anlamı ise, "artma, çoğalma, arıtma, bereket" tir.

KİMLER ZEKAT VERMELİDİR?

Kişinin Zekat vermesi için müslüman olması ve belli bir miktarda zengin olması yeter ve gerek şarttır.

Not: Diğer ibadetlede bulunan Akıl ve Büluğ şartları, zekat için geçerli değildir. Çünkü zekat, zenginliğin borcudur ve vekaletle (yani vasi veya vekil tarafından) yerine getirilebilen bir ibadettir. Zenginliğin topluma olan borcudur. Zekatın verildiği taraf açısından verenin yetişkin veya akli dengesinin önemi yoktur.
DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI'NIN ZEKAT AÇIKLAMASI İÇİN TIKLAYIN!

HANGİ MALLARA VE NE ORANDA ZEKAT VERİLİR?

Altın ve Gümüş (Ziynet olarak veya mal olarak) %2.5

Madeni veya kağıt para %2.5
Ticaret malları %2.5

Toprak ürünleri;

Doğal Sulama Ürünlerinde %10, Emek ile sulanan Ürünlerde %5

Bal %10
Maden ve Define %20
Deniz Ürünleri %20

Hayvanlar miktar ve türüne göre hesaplanır:

Tüm hayvanlar için, çoğunluk zamanı merada otlayanlara zekat verilir.

Deve adedine göre:

5-9 için 1 ad koyun
10-14 için 2 " "
15-19 için 3 " "
20-24 için 4 " "
25-35 için 1 ad iki yaşında dişi deve
36-45 için 1 ad üç yaşında dişi deve
46-60 için 1 ad dört yaşında dişi deve
61-75 için 1 ad beş yaşında dişi deve
76-90 için 2 ad üç yaşında dişi deve
91-120 için 2 ad beş yaşında dişi deve
121'den sonra tekrar baştan başlanır.

Koyun:

1-39 zekattan muaftır
40-120 için 1 koyun
121-200 için 2 koyun
201-399 için 3 koyun
400-500 için 4 koyun

Sığır:

1-29 zekattan muaftır
30-40 için 1 ad iki yaşına basmış erkek veya dişi buzağı
41-59 çin 1 ad üç yaşına girmiş erkek veya dişi dana
60 için 2 ad bir yaşını bitirmiş buzağı
+30'larda bir buzağı 40'larda bir dana şeklinde devam eder.

At:

Ticari olarak yetiştirilmesi durumunda %2.5

Ticareti yapılan diğer hayvanlarda ticari zekat oranları (%2.5) uygulanır.

Sanayi Yatırım ve Üretim Araçları:

Sabit Varlıklar zekattan muaf
Dönen Varlıklar + Net Kâr için %2.5

Kira Gelirleri:

Araç ve bina gibi mülklere zekat uygulanmaz, kira getirileri var ise ve yıllık tutarı nisap miktarına ulaşıyor ise bu gelire %2.5 zekat uygulanır (Bazı görüşlere göre bu oran tarımdaki gibi %10 olmalıdır).

Maaş, Ücret, Serbest Meslek Kazançları

Bu gelirlerin yıllık tutarları, ihtiyaçlar ve borçlar düşüldükten sonra %2.5 oranında zekata tabi olur.

Hisse Senedi

Alım satımı yapılmak üzere bulunduruluyorsa ticari mal hükmünde olup kendisine ve temettü gelirine %2.5 uygulanır.

Yatırım amacı ile bulundurulan hisse senetleri ise, mevcut bilançodan zekata tabi olan miktarın (bkz. Sanayi yatırım zekatı) hisseye isabet eden kısmına ve temettü gelirine %2.5 oranında uygulanır.

Zekatı Verilecek Malın Özellikleri Nelerdir?

1. Tam mülkiyet: Sözkonusu malın hem kendisinin, hem de menfaatlerinin tam olarak sahibi olması gerekir (detaylar için bkz.Zekata tabi olan ve olmayan mallara örnekler).

2. Nema: Malın sahibine gelir, kâr, fayda temin etme özelliğine sahip olmasıdır.

3. İhtiyaç Fazlası Olması: Malın sahibinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin temel ihtyaçlarının dışında olması gerekir.

Kişinin yeme, içme, barınma, sağlık, seyahat, dinlenme, eğitim, meslek edinme gibi ihtiyaçları, aşırıya kaçmamak suretiyle, temel ihtiyaçlar olarak kabul edilebilir.Temel ihtiyaç kavramı, toplumun genel ekonomik seviyesi dikkate alınmak suretiyle düşünülmelidir.

4. Nisab: Zekat verilmesi için Malın miktarının gereken alt limitleri hadislerde şu şekildedir;

Gümüş 200 dirhem = 561.2 gr
Altın 20 miskal = 80.18 gr
Deve 5 adet
Sığır 30 adet
Koyun 40 adet

Kaynaklardan anlaşılan, bu miktarların kişinin ailesi için yıllık harcama tutarı olduğudur. Bundan yola çıkarak kişinin yıllık gelirinin ve ailesinin ihtiyacı olan miktarın karşılaştırılarak alt limitin belirlenmesi mümkündür.

5. Yıllanma: Bazı Malların sahip olunmasının üzerinden 1 kameri yıl geçmiş olması gerekir. Bunlar, altın, gümüş, parasal değerler, ticaret malları ve hayvanlardır.

Toprak mahsulleri, madenler, defineler için yıl şartı aranmaz. Gelir elde edildiğinde ödenmesi gerekir.

6. Borç karşılığı olmama: Elde bulunan nisab miktarından fazla olan mal, borç karşılığı olmamalıdır. Yani malın parası ödenmiş miktarı, nisab miktarından fazla olmalıdır. Bu borçlar şahıslara olan ve zekat gibi verilmek zorunda olunan borçları kapsar.

Toprak mahsullerinde yine, bu şart aranmaz.

Zekatın Şartları

1. Niyet: Zekat verilirken, o malın zekat olarak verildiğine niyet etmek gereklidir. Bazen tek seferde verilmediği için, miktarın hesaplandığı sırada bir kere zekat niyeti ile verilmesine karar verilmesi de yeterli görülmüştür.

2. Temlik: Zekat miktarının verildiği kişinin mülkiyetine geçmesidir. Alan kişinin bu zekatı istediği gibi harcayabileceği şekilde eline geçmelidir. Mesela fakirlere yemek yedirmek, zekata girmez. Fakat yemek yemeleri için para veya mal şeklinde kendilerine verilmesi zekat olur. Çünkü bu kişiler, artık kendilerinin olan maldan yemiş olurlar.
Zekatın Ödenme Zamanı

Zekat ödemesi için belli bir ay veya gün yoktur. Üzerinden bir yıl geçmesi gereken gelirler için yıl dolduğunda, gerekmeyenler için ise gelir elde edildiğinde makul süre içinde vermek şart olur. Geciktirilmemelidir, fakat önceden de ödemesi yapılabilir (gelecek senelerin zekatı verilebilir).
Zekatın Ödenme Şekli

Şahıslar kendileri ihtiyaç sahiplerine verebilecekleri gibi, devlet tarafından da toplanıp dağıtılabilir.

Zekat Kimlere Verilir?

Zekat, malın kazanıldığı ve bulunduğu yerde verilmesi daha uygundur. Ancak başka bölgelerdeki ihtiyaç sahiplerine gönderilmesi de caiz görülmüştür.

Tevbe 60. ayette, zekat verilecek kişiler şöyle sıralanmıştır:

"Sadakalar Allah'tan bir farz olarak fakirlere, miskinlere, zekat işinde çalışanlara, kalpleri İslama ısındırılacaklara, kölelere, borçlulara, Allah yolunda kalmışlara aittir. Allah bilendir hakîmdir."

Fakirler ve Miskinler: Hiç bir malı ve geliri olmayan kişiler miskin, asli ihtiyaçları karşılayan ev ve eşya gibi malı olsa da gelirleri ihtiyaçları karşılayamayan, nisab miktarından az malı olan kişiler de fakir kabul edilmiştir.

Allah yolunda olanlar, geniş bir tabir olup Allah yolunda savaşanları, ilim tahsil edenleri, hayır kurumlarını, yani genel olarak Allah rızasına uygun hayırlı işlerde çalışanları kastettiği varsayılmıştır. Memleketinde zengin olsa da yolda kalmış kimseler de yine bu ayette sayılanlardan kabul edilir. Mülteciler bu sınıfta kabul edilebilir.

Zekat verilmeyecek kişiler ise;

- Anne baba, eş ve çocuklar, dede-nine ve torunlar (zaten bakma yükümlülüğü olduğundan)
- Gayr-ı müslimler
- Zenginler
- Hz.Peygamberin yakınları
Zekatla İlgili Sık Sorulan Sorular

Kaybolan, çalınan, el konulan ve ele geri geçmesi umulmayan mallarda zekat yoktur.
Binek ve işte kullanılan hayvanlar, oturulan evler, ev eşyaları, meslek kitapları, mesleki alet edevat Nema şartına uymadığından, yani tüketme amaçlı bulundurulduklarından zekata tabi değildirler.

Zekata müstahak olan Borçlu kişiye Zengin Alacaklısı, kendisine söyleyerek bu borcunu zekat olarak düşebilir.

Hz. Peygamber (s.a.v.), soyundan gelenlere zekat verilmesini yasaklamıştır. Bu da kamuya ait bir hakkın soyundan gelenlere toplanmasını engelleme adına, belki de tarihte eşi görülmemiş bir uygulamadır.

Zekat olarak verilecek malların iyi vasıfta olması gereklidir. Zekatın verileceği kişiler iyi araştırılıp tespit edilmelidir. Bu yapılmadan verilecek kişliler zekat almaya ehil değil iseler, zekatın tekrar verilmesi gerekir.