Okurumuz Tuna BERKSOY, "Emekli olmama daha uzun zaman var. Fakat merak ettiğim bir konu var. SSK çalışanı olarak emekli olduğumuzda, emekli maaşımızın miktarıyla emekli olana kadar ki yatan prim miktarlarıyla arasında nasıl bir ilişki var. Bunun basit bir hesabı var mı? Emekli olduğumuz zamana kadar yatan gelmiş geçmiş prim ödemeleri toplanarak mı maaş miktarı hesaplanıyor? Benim adıma iki ayrı iş yerinden he ay iki prim yatıyor. Bu durumun bana faydası var mı?" diye soruyor.
Emekli maaşı hesaplanması uzun ve kapsamlı bir çalışmayı gerektiriyor. Öncelikle, bir kişinin birden fazla işyerinde çalışması halinde, SGK tavan tutarına kadar yapılan ödemeler toplamının emeklilik hesabında dikkate alındığını ve tavanı aşan kısmın sigortalıya bu anlamda emekli artışı sağlamayacağını belirtelim. Ayrıca, bir kişi için ayda en fazla 30 gün dikkate alınabiliyor.
***
Hesaplama nasıl olacak?
2000 yılından önce sigortalı olmuş kişilerin emekli aylığı üç aşamada hesaplanır ve sonrasında da bulunan bu aylıklar kısmileştirilerek tam aylık tespit edilir..
Bu aşamalar; 1 Ekim 2008 tarihinden önceki prim ödeme gün sayısına ait kısmi aylığın (A) hesabı, 1 Ekim 2008 tarihinden sonraki prim ödeme gün sayısına ait kısmi aylığın (B) hesabı ve bulunan bu kısmi aylıkların birleştirilmesidir.
1 Ekim 2008 tarihinden önceki prim ödeme gün sayısına ait kısmi aylık (A), 1 Ocak 2000 tarihi öncesi kısmi aylık (A1) ve 1 Ocak 2000 ila 1 Ekim dönemleri arasının kısmi aylığı (A2) olmak üzere iki farklı hesaplama ile belirlenir.
1 Ocak 2000 tarihinden önceki prim ödeme gün sayısına ait kısmı aylığın (A1) hesabında biri gösterge, diğeri de aylık bağlama oranı olmak üzere iki unsur kullanılarak aylık hesaplanır.
2000 tarihinden önceki katsayı esasına dayalı gösterge sisteminde, sigortalıların 2000 yılından önceki aylıklarına esas göstergelerinin tespitinde kamu ve özel sektör için ayrı ayrı hazırlanan "gösterge ve üst gösterge tespit tabloları" kullanılmakta ve gösterge sistemi içinde hesaplanacak aylıklara esas göstergenin, sigortalıların 10 takvim yılını geçmemek üzere 2000 yılından önce primi ödenmiş takvim yılı sayısına göre hazırlanan gösterge ve üst gösterge tespit tabloları esas alınarak belirlenmektedir.
Göstergenin tespitine esas ortalama yıllık kazanç, sigortalının 2000 yılından önce 10 yılı geçmemek üzere primi ödenmiş takvim yıllarına ait prime esas kazançlar toplamının takvim yılı sayısına bölünmesi ile elde edilmektedir. Aylığın hesabına esas gösterge, sigortalının 2000 yılından önce çalıştığı sektör (kamu/özel) için geçerli olan ve ortalama yıllık kazanç hesabına giren takvim yılı sayısı esas alınmak suretiyle hazırlanan gösterge ve üst gösterge tespit tablolarında ortalama yıllık kazanca eşit sayının, tabloda eşit sayı yoksa en yakın sayının karşılığı olarak alınarak tespit edilmektedir.
2000 yılından önceki prim ödeme gün sayısına ait tam aylığın hesabına esas aylık bağlama oranı (ABO), gösterge tablosu ya da üst gösterge tablosuna göre değişkenlik gösterir.Gösterge Tablosundan hak kazanılan yaşlılık aylıklarının oranı % 60'tır. Üst Gösterge Tablosunun her kademesi için ayrı bir oran belirlenmiş olup, 10'ncu derecenin 1'nci kademesinin karşılığı olan oran % 59,9, 1'nci derecenin 10'ncu kademesinin karşılığı olan oran ise % 50'dir. Yine, Sigortalının ortalama yıllık kazancına göre belirlenen gösterge ve üst göstergeye karşılık gelen oranlar sigortalı kadın ise 50, erkek ise 55 yaşından sonra doldurulan her tam yaş için ve 5000 günden fazla ödenen her 240 günlük prim için 1 puan artırılarak, 5000 günden eksik her 240 günlük prim için 1 puan eksiltilerek tespit edilir. Aylık bağlama oranı % 85'i geçemez.
2000 yılından önceki prim ödeme gün sayısına ait tam aylık, Gösterge x Katsayı x ABO formülü uygulanarak hesaplanır. Katsayı ise Devlet memurlarının aylıklarına uygulanan ve 1 Aralık 1999 tarihinde geçerli olan 12.000 rakamıdır. Ancak, bu formüle göre belirlenen aylık, üst gösterge tablosundan hesaplanmışsa (10175 x 12000 x ABO) formülüne göre hesaplanan tutardan (85,47 TL), gösterge tablosundan hesaplanmışsa (9475 x 12000 x %70) 79,59 TL'den az olamaz.
Bu şekilde bulunan aylık, sigortalının 1999/Aralık ayına ait aylığı olarak kabul edilir. Bu formüle göre yüksekten prim ödeyenle düşükten prim ödeyen arasında maaş miktarı açısından fazla bir fark yoktur.
***
Emekli maaşı hesabında güncelleme
Hesapladığımız 2000 yılından önceki prim ödeme gün sayısına ait kısmi aylığı yani A1 aylığını, Tam Aylık x 2000 yılından Önceki Prim Gün Sayısı / Toplam Prim Ödeme Gün Sayısı formülüne göre hesaplamamız gerekir. Aralık/1999 ayı itibariyle bulunacak kısmi aylığı, önce 1999/Aralık ayı TÜFE artış oranı olan % 5,9 kadar artırıp 2000/Ocak ödeme dönemine, daha sonra da 2000 yılı dahil olmak üzere 2008 yılına kadar geçen her takvim yılı için TÜFE artış oranı ve Gelişme Hızı kadar ayrı ayrı artırarak 2008/ Ocak ayına taşınır.. Bu güncelleme için artık sabitlenmiş olan 8,45199464995839 katsayısı kullanılabilir.
1 Ocak 2000 ila 1 Ekim 2008 dönemine ait A2 aylığını hesaplayarak kısmileştirmeli sonrasında da A1 ve A2 aylığını birleştirmeliyiz. 1 Ocak 2000 ila 1 Ekim 2008 dönemine ait aylık,ortalama yıllık kazanç ve aylık bağlama oranı (ABO) olmak üzere iki unsura göre hesaplanır. Ortalama yıllık kazancın hesabında 2000 yılından 2008 yılına kadar geçen her takvim yılına ait prime esas kazançlar dikkate alınır. Ancak, söz konusu her takvim yılına ait kazanç, kazancın ait olduğu takvim yılından itibaren 2008 yılına kadar geçen her takvim yılı için önce Aralık ayına göre açıklanan TÜFE'deki artış oranı, daha sonra GH kadar artırılarak güncellenir. 1 Ocak 2007 ila 1 Ekim 2008 dönemlerine ait kazançlar güncellenmez ve olduğu gibi alınır. Güncellenen kazançlar toplamının, 1 Ocak 2000 ila 1 Ekim 2008 dönemi arasındaki prim ödeme gün sayısına bölümünün 360 katı ortalama yıllık kazancı verecektir.
1 Ocak 2000 ila 1 Ekim 2008 dönemleri için aylık hesabına esas aylık bağlama oranı (ABO), toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 günün her 360 günü için % 3,5, sonraki 5400 günün her 360 günü için % 2, daha sonraki her 360 gün için % 1,5 oranlarının toplamından oluşur.
1 Ocak 2000 ila 1 Ekim 2008 dönemleri arasındaki prim ödeme gün sayısına ait tam aylık, ortalama yıllık kazanç X aylık bağlama oranı/12 formülü uygulanarak hesaplanır. Bulunan bu tam aylık yani A2 aylığı 1 Ocak 2000 ila 1 Ekim 2008 dönemleri arasındaki prim ödeme gün sayısı ile çarpıldıktan sonra toplam prim ödeme gün sayısına bölünerek kısmi A2 aylığı hesaplanır. Bu şekilde hesaplanan kısmi A2 aylığı sigortalının 1 Ocak 2008 tarihine ait kısmi aylığını oluşturur. Daha önce bulunan kısmi A1 aylığı ile şimdi hesaplanan A2 aylığı birleştirildikten sonra, yani A aylığı bulunduktan sonra bu aylık 2008 yılı dahil olmak üzere emeklilik talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile çarpılarak (A) aylığı emeklilik talebinde bulunan yılın Ocak ayına taşınır.
1 Ekim 2008 tarihinden sonrasına ait prim ödeme gün sayısına ait kısmi aylık yani B aylığı ortalama aylık kazanç ve aylık bağlama oranı olmak üzere iki unsura göre hesaplanır. Belirtmeliyiz ki; buradaki “güncelleme katsayısı”, her yılın Aralık ayına göre TÜİK tarafından açıklanan en son TÜFE oranının % 100'ü ile gelişme hızının % 30'nun toplamına (1) tam sayısının ilave edilmesi sonucunda bulunan değeri ifade etmektedir.
Ortalama aylık kazanç, 1 Ekim 2008 tarihinden sonraki her yıla ait sigorta primine esas kazancın, ait olduğu yıldan itibaren emekli aylığı talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, 1 Ekim 2008 tarihinden sonraki prim ödeme gün sayısına bölünmek suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın 30 katıdır.
1 Ekim 2008 tarihinden sonraki prim ödeme gün sayısına ait aylığın hesabına esas aylık bağlama oranı sigortalının toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olarak uygulanır. Ancak aylık bağlama oranı % 90'ı geçemez.. Bu % 90 sınırın bir öneminin bulunmadığını özellikle belirtelim. Zira aylık bağlama oranının % 90 olması demek 18.000 gün prim ödemek demektir ki; zaten bu kadar prim ödeyen de emekliliğini isteyecektir. Bu şekilde bulunan aylık bağlama oranı ortalama aylık kazançla çarpılacak ve sigortalının 1 Ekim 2008 tarihinden sonraki süreye ait tam aylığı bulunur. Bulunan bu tam aylık yani B aylığı 1 Ekim 2008 tarihinden sonraki prim ödeme gün sayısı ile çarpılıp toplam prim ödeme gün sayısına bölünerek kısmi B aylığı hesaplanır. Bu şekilde bulunan kısmi B aylığı kişinin emeklilik müracaatında bulunduğu yıldan önceki yılın Aralık ayına ait kısmi aylığını oluşturur.
Emeklilik müracaatında bulunulan yıldan önceki Aralık ayına ait olan A aylığı yani A1+A2 aylığı B aylığı ile birleştirilerek, sigortalının emeklilik müracaatı yılın ilk altı aylık döneminde ise Ocak ödeme döneminde uygulanan artış oranı kadar, yılın ikinci altı aylık döneminde ise Ocak ve Temmuz ödeme dönemlerinde uygulanan artış oranları kadar artırılır ve emeklilik aylığı bulunur. Biz bu şekilde hesaplanan ve üç kısmi aylığın toplamından oluşan yani sigortalıya ödenen yaşlılık aylığına C aylığı diyoruz. Yani C aylığı emeklilik müracaat tarihinden önceki Aralık ayına ait A1+A2+B aylıklarının Ocak veya Ocak-Temmuz zammı uygulanan son halidir.