TOPLUM YARARINA PROGRAM (TYP) NEDİR?
İşsizliğin yoğun olduğu dönemlerde veya yerlerde doğrudan veya yüklenici eli ile toplum yararına bir iş ya da hizmetin gerçekleştirilmesi yoluyla özellikle istihdamında zorluk çekilen işsizlerin çalışma alışkanlık ve disiplininden uzaklaşmalarını engelleyerek işgücü piyasasına uyumlarını gerçekleştirmek ve bunlara geçici gelir desteği sağlamak amacıyla İŞKUR tarafından uygulanan programlardır.
KATILIMCILAR NASIL SEÇİLMEKTEDİR?
Katılımcıların seçiminde uygulanan 3 ayrı yöntem bulunmaktadır. Her Programın niteliğine göre bu yöntemlerden hangisinin kullanılacağı Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü tarafından belirlenir.
- Noter kurası yöntemi,
- Liste yöntemi,
- Yüzde seksen noter kurası, yüzde yirmi liste yöntemi.
İstihdamında güçlük çekilen aşağıdaki gruplar Birinci Liste, bunlar dışında kalanlar İkinci Liste olacak şekilde tasnif edilecektir. Aşağıdaki grupların hepsi Birinci Liste’ye dâhil edilecek olup, gruplar arasında herhangi bir öncelik sıralaması bulunmamaktadır; Birinci listedeki başvuranlar tamamlanmadan 2. listeden başvuranlar yararlanıcı olamayacaktır.
- Kadınlar,
- 35 yaş üstü bireyler,
- Engelliler,
- Eski hükümlüler,
- Terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralananlar,
TYP’nin başvuru süresi sona erdikten sonra yeni katılımcı başvurusu alınamaz.
2017 yılında, TYP katılımcı seçiminde hakkaniyetin ve toplumsal huzurun sağlanması adına ‘’başvuru başlangıç tarihi aynı olan TYP’lere Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre (ADNKS) aynı adreste ikamet eden kişilerden yalnızca birinin katılabileceği’’ ve ‘’ADNKS’ye göre aynı adreste oturanların, programa başvuru yapılan tarih dikkate alınarak gelir getirici bir işte çalışma sonucu elde ettikleri toplam kazançlarının net asgari ücretin üç katını aşması halinde söz konusu adreste oturan kişilerin TYP’ye katılamayacağı’’ yönünde de düzenlemeler getirilmiştir.
TYP’DEN İKİNCİ KEZ YARARLANILABİLİR Mİ?
- TYP’den programa başlandığı tarihten itibaren bir sene içinde en fazla 9 ay süreyle yararlanma imkânı bulunmaktadır. Ancak, 9 ay bittikten sonra 3 ay bekleyerek yeni bir programdan faydalanılabilmektedir.
- Bir katılımcı 27.09.2017 tarihinden itibaren TYP’den en fazla 24 ay yararlanabilir.
TYP HANGİ ALANLARDA UYGULANMAKTADIR?
- Çevre temizliği
- Kamusal altyapının yenilenmesi
- Milli Eğitim Bakanlığına bağlı resmi okullarda çevre düzenlemesi
- Milli Eğitim Bakanlığına bağlı resmi okullarda bakım onarım ve temizlik işleri yapılması
- Restorasyon, tarihi ve kültürel mirasın korunması
- Ağaçlandırma
- Park düzenlemeleri
- Vadi ve dere ıslahı
- Erozyon engelleme çalışmaları
Kısa adı TYP olarak bilinen ( Toplum Yararına Program) birçok kamu kuruluşundaki personel eksikliğini gidererek ülke genelindeki işsizliği azaltmak amacıyla uygulanan bir program olarak biliniyor. Ortaya çıkış amacı oldukça olumlu gözüken bir program olsa da, sistemsel eksiklikler nedeniyle işsiz vatandaşlarımızı memnun etmediği gibi maalesef kurumların ihtiyaçlarını da karşılayamamaktadır.
Yakın zamanda gerçekleşen TYP kuraları sonrasında haber sitelerinde ve sosyal medyada yoğun bir gündem oluştuğunu gördüm. Okuduğum yorumlarda vatandaşların TYP konusunda ciddi rahatsızlıkları olduğu aşikârdır. Karalama anlamında yapılan yorumlardan ziyade, objektif eleştiriler içeren yorumların idareciler tarafından dikkate alınması gerektiğini düşünüyorum.
Yazıyı yazmaya başlamadan önce “https://www.iskur.gov.tr/is-arayan/aktif-isgucu-programlari/toplum-yararina-programlar-typ/ “ İŞKUR’un resmi sitesini ziyaret ederek, TYP konusunda paylaşılan bilgileri inceledim. Bu bilgilerden bir kısmını konu ile ilgili daha detaylı bilgilenmeniz için yazının giriş bölümünde paylaştım.
Şahsen katıldığım ve noter huzurunda gerçekleşen İŞKUR kuralarında, halk arasında torpil yapmak olarak bilinen ( adam kayırmanın) gerçekleşebileceğine inanmıyorum! Noter yetkilileri listede bulunan herkesi resmi kayıt altına alarak, vatandaşların huzurunda kura çekim işlemini gerçekleştirmektedir. Bazı vatandaşların istedikleri kişilerin isimlerini yazıp, diğer kişilerin isimlerini torbaya atmadıkları eleştirisi de asılsızdır. Çünkü isimler tek tek kontrol edilerek torbaya koyulduğu gibi benim ismim torbada yoktu söylemini engellemek içinde kura çekim işleminden sonra, torbada ismi okunmayan kişilerde sesli bir şekilde açıklanmaktadır.
Bence torpil olayından ziyade TYP sisteminin eleştirilmesi gereken daha önemli noktaları bulunmaktadır. Yüzde yüz adam kayırılmadan yapılıyor diyemem! Zira ülkemizde adaleti sağlamak ve işini doğru şekilde yapmak toplumun yadsınamaz bir çoğunluğu tarafından hoş karşılanmamaktadır. Amacım siyaset yapmak değildir. Amacım TYP sisteminin eksikliklerinin giderilebilmesi için yetkililerin dikkatini çekmektir.
TYP sisteminin en önemli eksikliğinin başvura da 35 yaş üstü bir sınır belirlenirken, emeklilik yaşının 65 olduğu ülkemizde 1941 yılı doğumlu bir vatandaşın TYP sistemine kayıt yaptırabilmesi ciddi anlamda incelenmesi gereken bir konudur. TYP’ye yönelik yapılan eleştirilerde, özür dileyerek ifade ediyorum; “kocakarıların” işe alınması eleştirisinin; yerden göğe kadar haklı bir eleştiri olduğu aşikârdır. TYP sisteminde belirlenen alt yaş limiti 35 olmamalıdır. Kayıt için 18 yaş sınırı alınıyorsa; başvuru içinde 18 yaş sınırı kabul edilmelidir. Emeklilik yaşı ülkemizde 65 ise TYP’ye başvuru üst yaş sınırı da 65 olmalıdır. ( Bence 65 yaş da bir insanın verimli çalışma yaşı için oldukça yüksek bir yaştır. İnşallah ülkemizin ekonomik refahına göre yöneticiler tarafından en azından 60’a düşürülür.)
Bir diğer eleştire de TYP’ye başvuru yapılırken iş alanları ve iş adreslerinin belirli olmamasıdır. İş adresleri sorunu özellikle okullarda çok önemli sorunlara neden olmaktadır. Ulaşım yönünden sıkıntılı olan bölgelerde çalışacak eleman bulunamıyor. Oysaki o köyden TYP’ye başvuru yapıp kurada ismi çıkmayan kişiler işsiz kalırken, yöredeki okulda mağdur olmaktadır. Başvurular çalışma alanı ve adrese göre yapılsa çok daha verimli sonuçlar ortaya çıkar.
Örneğin okullarımızın çoğunda kalorifer ateşçisi sorunu yaşanırken; TYP yoluyla alanın kişilerin çoğu rastgele seçildiği için kurumun ihtiyacını karşılamayan vasıfsız elaman işe alınmış oluyor. Bir ilçeye 30 kişilik kontenjan verildiğinde bu elemanların 10 tanesinin kalorifer ateşçiliği belgesi ve deneyimi olan kişilerden seçilse bu tarz sorunlar yaşanmadığı gibi erkeklerin yapabileceği işlerde bayanlar alınmayarak çalışanlarda cinsiyet dengesi de sağlanmış olur. Bay ve bayan kontenjanı bulunmadığı için neredeyse TYP yoluyla alınanların yüzde doksanı bayan olmaktadır. Bu soruna birde yaş sınırının olmadığı fonksiyonunu eklersek yapılan eleştirilerin haklılık payı artmaktadır.
Bir okula üç bayan eleman veriliyor. Yaş ortalamaları 50’nin üstünde ve bu bayanlardan bir tanesine kalorifer yaktırmak zorunda olan bir okul müdürünün yaşadığı sorunu anlayabilmek için İŞKUR görevlilerinin ve yöneticilerin çok ciddi araştırmalar yapması gerekmektedir. Okullarımızda ders zilinin 08:30’da çaldığını düşünürsek; en az iki saat önceden kaloriferi yakacak bir bayanın evinden çıkarak okula gitmesi gerekmektedir. Bu sorunlar çözülmediği gibi TYP yoluyla işe alınan kişilerin büyük çoğunluğu okullarda görev almamak için sayısız yollara başvurduklarını da yazmadan geçemeyeceğim.
Peki, İŞKUR elemanına kalorifer yaktıramayan yöneticiler bu sorunu nasıl çözüyorlar? Okul-Aile Birliklerinin bu konuda yaşadığı sorunları yazmaya kalksak sanırım bir gün bize yetmez. Ayrıca bir kalorifer ateşçisi görevlendirmesi gereken bir okulda, bir çalışanın ayılık maliyetini düşündüğünüzde neden Okul-Birliklerinin sürekli velilerden bağış istediğini de anlamış oluruz.
Gerçek anlamda işe ihtiyacı olan kalifiye elemanlar bu bozuk sistem nedeniyle işsiz kalırken; hem kurumların ihtiyaçları giderilemiyor, hem de kurumlara çalışmadan maaş alan bir sürü kişi alınmış oluyor. Evde oturacağına TYP’den çalışayım zihniyetine son verilmelidir. Meslek gruplarına göre kadın ve erkek işleri belirlenerek genç, çalışabilecek işin erbabı kişilere görev verilmelidir. Oturduğu yerden çalışmadan maaş alma döneminin bedelini geçmiş yıllarda ödeyen ülkemizin tekrar aynı hataları yapmaması gerekmektedir.
TYP konusuna dikkat çekmek amacıyla ben sadece birkaç sorunu dile getirdim. Tabi ki mevcut sorunlar yazılanlardan çok daha fazladır. Bu sorunların çözümü yerelde mümkün değildir. Bazı vatandaşlar yereldeki yöneticilere dert yanıyorlar. Kelin ilacı olsa, önce kendi başına sürer misali… Yereldeki yöneticilerde bu durumdan müzdarip. İşin içine siyaset katmak isteyenler; “Efendim seçim yaklaşıyor, oy alabilmek için TYP üzerinden eleman alınıyor.” diyorlar. Objektif bir bakış açısıyla, yaklaşan yerel seçimler öncesi TYP uygulaması mevcut iktidara zarar vermektedir. TYP’nin esas uygulanma amacı olan istihdama destek olarak işsizliği düşürme işlevi sadece kâğıt üzerinde olmaktadır.
Asıl işe ihtiyacı olan 18-35 yaş arası göz ardı edilerek, istihdam desteklenemeyeceği gibi işsizlikte azaltılamaz. Bakanlık düzeyinde bir an önce gerekli çalışmalar yapılarak, TYP sistemi işlevsel hale getirilmelidir. Bakınız istenildiğinde TYP üzerinden sadece güvenlik görevlisi alınabiliyorsa; bütün iş kolları düzgün bir sistemde işe, yaşa ve cinsiyete göre düzenlenerek daha adaletli ve verimli bir hale getirilebilir.25 yaşında çalışmaya ihtiyacı olan bir birey iş ararken, 70 yaşında ki bir insanı çalıştırmak akıl işi değildir. Benjamin Disraeli’nin dediği gibi; “Bir ülkenin gençleri refahın güvencesidir.”
SAYGILARIMLA….