Genel Sağlık Sigortası (GSS) primine esas gelir tespitinde, başvuran kişinin kendisi, aynı hanede oturan eşi, başvuran kişiyle aynı hanede yaşayan evlenmemiş çocukları (öğrenim nedeniyle başka bir hanede yaşayan evli olmayan çocuklardan 25 yaşını doldurmayanlar da dahil) esas alınıyor. Aynı hanede otursalar bile, başvuran kişinin kardeşleri, yengesi ve halası gibi kişilerin aile kavramı içine dâhil edilmeyip hesaplamaya sokulmamaları gerekiyor.
Buna göre, eş, evli olmayan çocuk ile anne ve babanın mal ve varlıkları dikkate alınarak, aile içinde kişi başına düşen gelirin aylık tutarı saptanıyor.
Bu hesapta;
- Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV) tarafından tespit edilen veya gelir testi için başvuran kişi tarafından beyan edilen aylık net maaş, ücret, nafaka, gündelik vb. gelirlerin yıllık tutarının aylık ortalaması,
- Ailenin mülkiyeti aile bireylerinden birine ait olan ikamet ettiği konutu ile mülkiyeti başka birisine ait olmakla birlikte kira ödemediği konutu için konutun rayiç bedelinin 240’ta biri,
- İkamet edilen konut haricindeki konut için kira geliri elde edilmiyorsa veya kira geliri beyan edilmiyorsa konutun rayiç bedelinin 120’de biri,
- Dükkanlar için rayiç bedelin 240’ta birisi ve takdir veya beyan edilen kira getirisinin toplamı,
- Ailenin arazi, tarla ve benzeri için rayiç bedelin 240’ta biri ve takdir veya beyan edilen aylık zirai, ticari, kira vb. getirisinin toplamı,
- Ailenin binek aracı için aracın kasko/rayiç bedelinin 120’de biri,
- Ailenin tespit veya beyan edilen banka mevduatları için aylık faiz getirisinin iki katı tutar,
-Sürekli olarak alınan düzenli nakdi sosyal yardımların (2022 aylığı, evde bakım aylığı, burs, şartlı eğitim ve sağlık yardımı vb.) aylık ortalaması,
- Diğer gelirlerin toplamı ailenin aylık gelirine dahil ediliyor.
Hesaplardaki emsal kira bedelleri Maliye Bakanlığı verilerinden, konutların rayiç bedelleri ise belediyelerden temin ediliyor. Gelir testine müracaat eden kişinin SYDV tarafından hiç geliri tespit edilememişse yakası bırakılmıyor. Bu defa harcamalarına bakılıyor ve harcama tespit edilmişse kişinin gelirine harcamaları üzerinden ulaşılmaya çalışılıyor.
Ailenin harcamaları aşağıdaki şekilde dikkate alınmaktadır.
- Harcamalar tespit edilirken gıda, giyim, kira, ısınma, eğitim, sağlık, ulaşım, eğlence, sigara ve benzerlerine yapılan yıllık ödemelerin aylık ortalaması,
- Kişinin tespit veya beyan edilen harcamalarının tespit edilen gelir tutarından fazla olması durumunda harcama ve gelir arasındaki fark da gelire ekleniyor.
- Tespit edilen gelir tutarı beyan veya tespit edilen harcama düzeyinin üzerinde olması durumunda, harcamalar gelire eklenmiyor.
VEKALET VERİLEBİLİR
Gelir testinde vekaletle başvuru yapıp takip etmek de mümkün. Kanuni temsilcisi bulunanların başvuru işlemi kanuni temsilciler tarafından yapılabiliyor. Ancak bu kişilerin kanuni temsilci olduğuna ait mahkeme kararı ya da vekaletnamenin müracaat formuna eklenmesi gerekiyor.
Fakat ölenler için durum farklı, ölen vekalet vermesi veya kendisi yapması mümkün bulunmadığından Genel Sağlık Sigortası işlemleri bakımından murisleri birtakım olumsuzluklarla karşı karışa kalıyor. Zira GSS gelir testleri için gerekli müracaatı bizzat kişinin kendisinin yapması zorunluluğundan dolayı, ölenin yerine murislerinin gelir testi başvurusunu SYDV’ları kabul etmiyor. Eğer kişi yaşamının 01.01.2012’den sonraki herhangi bir döneminde sosyal güvencesiz kalmış ve sosyal güvencesiz kaldığı süreler için, ikametinin bağlı olduğu SYDV’ye gelir testi yaptırmak için, ölene kadar müracaatta bulunmamışsa işi kötü.
FAİZİYLE İSTİYORLAR
Şayet ölen kişi, SGK’dan gelir testi yaptırması gerektiğine yönelik tebligat aldığı halde, ölmeden önce SYDV’ye testi yaptırmak için müracaat etmemişse, SGK, bu kişinin GSS prim borcunu, tescil tarihinden öldüğü tarihe kadar aylık G-3 seviyesinde (Halen 305,64 TL) belirliyor ve gecikme faiziyle birlikte tahsil etmek istiyor.
Eğer SGK’dan gelir testi yaptırması gerektiğine yönelik tebligat almadan ölmüşse durum biraz daha hafif. O zaman SGK, gelir testi müracaatı olmayan bu kişinin GSS prim borcunu, tescil tarihinden öldüğü tarihe kadar aylık G-2 düzeyinde (Halen 152,82 TL) belirliyor ve yine faiziyle birlikte tahsil etmek istiyor.
Ölenden dolayı dul-yetim aylığı bağlanma durumu söz konusu ise yine ölenin GSS prim borcu ödenmeden aylık bağlanmaması hak sahipleri için önemli bir handikap oluyor.