İnek, keçi, koyun sütünü biliyoruz da deve, geyik ve eşek sütünü tattınız mı? Türkiye’de eşek çiftliği açıldı, burada üretilen süt kozmetik sektöründe kullanılacak. Peki ya deve ve geyik sütü? Onların tadı nasıl, hangi alanlarda değerlendiriliyor? Gelin hepsini A’dan Z’ye inceleyelim.
Bu gidişle insanoğlu kuş sütünü bile bir gün sofraya getirecek. Aklınıza eşek sütü hiç gelir miydi mesela? Nitekim son birkaç yıldır alt yapısı hazırlanan, 3 milyon liralık yatırımla ve 225 adet eşeğiyle artık bir eşek çiftliğimiz de var. Eşek sütünün tadını bilmem, kilosu bin 500 euro ile dünyanın en pahalı ikinci peyniri ‘pule’ yani eşek peynirini tatma şansım da olmadı. Muhtemelen bu çiftliğin sütünü de tadamayacağız zira üretilen süt, kozmetik ve şifa için toz halinde 100 gramı 200 liraya marketlerde satılacak.
Şu sıralarda eşek sütünün faydalarından bahsediliyor ama ne zaman eşek sütü hakkında bu kadar bilgilendik bilmiyorum. Ben de uzmanına sormak istedim, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Görevlisi Doç. Dr. Cem Karagözlü’yü aradım. Karagözlü, balinadan maymuna tüm anne sütlerinin kendi bebekleri için en önemli gıda olduğunu söylüyor. İnek sütü ağırlıklı beslenmemizi de şöyle açıklıyor: “Tıpkı vaşak yerine evde köpek beslemeyi tercih etmemiz gibi... İnek, entegre hayvancılığa uygun ve insanoğlu bunu çok erken keşfetti. İnek sütü geniş bir alanda kullanılıyor ama başta inek sütü proteini alerjisi, laktoz intolerans veya anormal bağışıklık tepkilerine yol açtığı vakaların sayısında artış gözlenmekte. İnek sütü proteini, 0-3 yaş arası çocukların yaklaşık yüzde 3’ünü etkileyen en yaygın gıda alerjenidir. Son yıllarda, anne sütüne yakın bileşimi ve fonksiyonel özellikleri nedeniyle öncelikli olarak keçi sütüne artan bir ilgi var. Keçi sütünden sonra bir diğer alternatif de eşek sütü.”
Hormon takviyesi yapılabiliyor
Süt, doğada anne olan bir memelinin bebeği için salgıladığı temel besin kaynağıdır. Süt kefir, yoğurt ve peynir gibi beslenme düzenimizin yapı taşlarından olan birçok yan ürünün de ham maddesi. Üstelik sos ve tatlı gibi içinde bulunduğu sayısız reçetede de kullanılıyor. Bazı çiftliklerde daha çok süt alabilmek için hormon takviyeleri yapılabiliyor. Süt, tarihte içildiği ilk yıllarda insanlar üzerinde hayli kötü etkilere sebep olmuş. Bağırsak düzenini bozmuş, hatta ölümlere yol açmış. Yüzyıllar içinde insan metabolizması buna uyum sağlamış. Aramızda hala laktoz alerjisi olanlar var. Süt çiğ olduğunda birçok yararlı organizmayla birlikte olası zararlı organizmaları da barındırdığından ısıl işlem uygulanarak dezenfekte ediliyor. Bu nedenle de pastörize veya UHT işlemi konusunda uzmanlar ikiye ayrılıyor. Zararlılarla birlikte yararlıları da yok ettiğini düşünen bir grubun karşısında hastalık riskinin çok daha önemli olduğunu ve bu sebeple çiğ sütün asla kullanılmaması gerektiğini savunan bilim insanları var.
GEYİK
Dünyanın en meşakkatli sütü belki de geyikten elde ediliyor. Hem geyik popülasyonunun azlığı hem de süt alımının zorluğu sebebiyle hiç yaygın değil. Mayıs ve eylül ayları arasında günde bir galon süt elde edebilmek için geyiği iki saat sağmak gerekiyor.
FARKI: Dünyanın en pahalı peyniri geyik sütünden yapılmakta.
DEVE
Afrika ülkelerinde özellikle de peynir yapımında kullanımı yaygın. İnsan sütüne yakın. İneğinkinden 10 kat daha fazla demir içeriyor. Birçok hastalığa şifa olduğu iddia ediliyor. Bir deveden günde 10-15 litre süt alınabiliyor.
FARKI: Tadı tuzlu.
EŞEK
Günde ortalama 1 litre süt veren doğum yapmış bir eşek yaklaşık 8 ay süt veriyor. Kozmetik ve terapötik etkilerinden dolayı, Mısır kraliçesi Kleopatra’nın yumuşak bir cilt için süt banyosunda özellikle eşek sütünü tercih ettiği söyleniyor.
FARKI: Bakterisit özelliklere sahip. Yüksek miktarda lizozim ve laktoz içerdiğinden probiyotik laktobasillerin gelişmesini sağlıyor.
MANDA
Dünya genelinde 95 milyon tonla inek sütünü takip ediyor. Bir manda günde 10 litre süt veriyor. İnek sütüne göre iki kat fazla yağ içeriyor. 2011’den beri teşvik arttığı için Türkiye’de manda sütü üretimi hızla artıyor. Özellikle taze peynir ve yoğurt üretiminde kullanılıyor.
FARKI: İnek, koyun ve keçi sütünden iki kat fazla kalsiyum ve protein içeriyor. Kolesterol yok denecek kadar az.
KEÇİ
Dünyada üretimi üçüncü sırada. Günlük 16 milyon ton süt elde ediliyor. En çok peynir üretiminde kullanılan keçi sütü doğal olarak homojen bir yapıya sahip. İnek sütünden iki kat fazla proteine sahip.
FARKI: İnsan sütüne en yakın değerleri olan süt, anne sütüne alternatif tek gıda.
KOYUN
kendi ırkı içinde en çok süt veren cinsiyle Sakız koyunu günlük 2-2.5 litre süt veriyor. Peynir üretiminde kullanımı çok yaygın. Bir koyunun doğumdan sonra süt verimi altı ay kadar sürüyor, günlük 150-200 kg süt veriyor.
FARKI: Diğerlerine oranla en fazla yağ ve potasyum içeriğine sahip.
İNEK
Dünyada günde 720 milyon ton süt üretiliyor. Bunun 610 milyonu yani yüzde 85’i inek sütü. Rekoru kırılamayan Holsetin ırkının süt verimi günlük 85 litreye kadar çıkıyor. 5 bin yıldır süt içen insanoğluna hizmet etmeyi sürdüren inekler stressiz ve iyi bakıldıklarında hatta müzik dinlediklerinde süt verimleri iki katına kadar çıkabiliyor.
FARKI: Süt verimi ve laktasyon süresinin uzunluğu.