Çalışma yaşamında, önce sermaye sahibi olan ve yatırım yapan işveren tarafının mobilleştiğini söyleyebiliriz. Bu genel olarak sermayenin hareketli yapısını ifade ediyor. Öncesinde ise neredeyse herkes doğduğu yerde kısıtlı bir göç durumu ile karşılaşarak yer değiştirebiliyordu. Son 50-60 yılda ise çalışanlar gerek yurt içinde gerekse yurt dışında yer değiştirerek, göç ederek çalışmaya başlamışlardır.

Yurtdışında çalışan gurbetçi işçiler, yurt dışında bazen uzun sürelerle bazense kısa sürelerle çalışabiliyor ve hepsinin ortak kaygısı, ülkemize döndüklerinde, belli bir refah seviyesinde yaşamaya devam edebilmek. Vatandaşlarımızdan oldukça fazla sayıda yurtdışı ve yurtdışı borçlanması işlemleriyle ilgili sorular alıyoruz. Bu konu ciddi bir uzmanlık gerektirmekle birlikte, özellikle yaz aylarının gelmesiyle birlikte tatillerini ülkemizde geçirmek üzere gelen gurbetçilerimizin bu talepleri karşılayabilmek için yazı dizisi hazırlamayı uygun gördük.

Vatandaşlarımız yurtdışında çalıştıkları sürelerde, ülkemizden herhangi bir sosyal güvencesi sağlanmıyor ve bu vatandaşlarımız adına prim ödenmiyor. Ancak ülkemize döndükten sonra, İsviçre’ den gelen vatandaşlarımız için prim transferi, Almanya’dan gelen vatandaşlarımız için prim iadesi istisnaları saklı olmakla birlikte, yurtdışı borçlanması yapma hakları bulunuyor.

Yurtdışı borçlanmasından yararlanabilmek için;

a)  Türk vatandaşı olmak, 2014 yılında doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybetmiş olanlara yurt dışında Türk vatandaşı olarak geçen süreleri borçlanma hakkı verilmiştir.

b)   Belirli nitelikte yurtdışı çalışma süreleri bulunmak,

c)   Yurtdışı hizmetleri belgelendirmek,

d)   Yazılı istekte bulunmak,

Şartları aranmaktadır.

   Yine 2014 tarihli 6552 sayılı Kanunla, en önemli düzenleme ise uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinde özel hüküm bulunan ülkelerdeki sigortalılık sürelerini borçlananların akit ülkede ilk defa çalışmaya başladıkları tarih ilk işe giriş tarihi olarak kabul edileceği öngörülmüştür.

   Türk vatandaşları ile doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenlerin 18 yaşını doldurduktan sonra Türk vatandaşı olarak yurt dışında geçen ve belgelendirilen sigortalılık süreleri ve bu süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ile yurt dışında ev kadını olarak geçen süreleri, sosyal güvenlik kuruluşlarına prim ödenmemiş olması ve istekleri hâlinde, sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilmektedir.

Kimler borçlanma yapabilir?

Yurtdışı hizmet borçlanmalarında Türk vatandaşı olma şartının iki halde yerine getirilmesi zorunludur. Bunlardan biri, borçlanılması istenilen sürelerde ilgilinin Türk vatandaşı olması, diğeri ise yazılı başvuru tarihi itibariyle Türk vatandaşı “ya da izinle Türk vatandaşlığını kaybeden” olmasıdır.

Buna göre;

1) Türk vatandaşlığında geçmeyen yurtdışı veya ev kadınlığı süreleri borçlandırılmayacağı gibi, borçlanma başvuru tarihinde Türk vatandaşı ya da izinle Türk vatandaşlığını kaybeden kişi olmadığı tespit edilen sigortalılar ve Türk vatandaşı olmadığı tespit edilen hak sahiplerinin borçlanma talepleri de reddedilmektedir.

2) Türk vatandaşlığı ile birlikte yabancı ülke vatandaşlığı devam edenler de düzenlemeden yararlanabilmektedir.

3) Talep sahibinin borçlanmak istediği sürelerde, Türk vatandaşlığının devam edip etmediği ve borçlanmak için yazılı başvuru tarihinde sigortalının Türk vatandaşı, “ya da izinle Türk vatandaşlığını kaybeden” olup olmadığı, ilgililerden herhangi bir belge talep edilmeden İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün Kimlik Paylaşım Sistemi kullanılarak bilgisayardan alınacak olan ‘Vukuatlı Nüfus Kayıt Örneği’ çıktısı ile tespit edilmektedir.

4) Talep sahibinin kimlik bilgilerinde farklılık bulunduğu hallerde, kimlik ve vatandaşlık durumundaki değişiklikle ilgili belgelerin Kuruma ibrazı müracaat sahibinden istenilebileceği gibi, tereddüt halinde konunun açıklığa kavuşturulması için ilgili kurum ve kuruluşlar ile de yazışma yapılabilmektedir.

Bulgaristan’dan 01.01.1989- 08.05.2008 tarihleri arasında zorunlu göçe tabi tutularak ülkemize gelen soydaşlarımıza, bu ülkede geçen çalışma sürelerinde Türk vatandaşı olma şartı aranmaksızın borçlanma hakkı tanındığından, bu kimselerin borçlanma talep tarihinde Türk vatandaşı olmaları yeterli sayılarak bu süreler borçlandırabilmektedir.